Turfschipper Adriaan van Bergen Stadserf

Beeld van de turfschipper Adriaan van Bergen. Door de eeuwen heen heeft zijn naam mythische vorm gekregen. Uiteindelijk was hij niet de bedenker van de list met het Turfschip van Breda waarmee prins Maurits in 1590 de stad kon heroveren op de Spanjaarden. Wel betrof het zijn schip en zijn er voor zijn roemruchte daad standbeelden vervaardigd in Etten-Leur en Breda.
Adriaan van Bergen bracht op 4 maart 1590 met zijn vracht turf voor de Spaanse bezetters ook 72 Staatse soldaten de stad Breda binnen. Zij heroverden de vesting op de Spanjaarden en brachten stad en kasteel weer in handen van prins Maurits.
In 1926 schonk de directie van de Bredase firma Backer en Rueb dit beeldje ter gelegenheid van het in gebruik nemen van de uitbreiding van het stadhuis. De beeldhouwster was de dochter van de directeur. Om deze reden is het beeld juist hier geplaatst en niet aan wat tegenwoordig de Nieuwe Prinsenkade heet, waar de turfschipper feitelijk de stad binnen kwam.
Na een beschadiging in 2004 van het werk is een bronzen afgietsel van het gerepareerde beeld gemaakt en geplaatst waar het origineel heeft gestaan, namelijk het binnenplaatsje achter het (voormalige) stadhuis / VVV-gebouw. Het kopie is zo grondig gemaakt dat zelfs de reparaties te zien zijn. Het kwetsbare origineel is zo goed mogelijk hersteld en bevindt zich thans in het archief van het Stedelijk Museum. Bij de voormalige VVV waren kleinere replica’s te koop van circa 10 cm hoogte.
De Stadserf is te bereiken via een smal steegje naast het stadhuis op de Grote Markt of via een steegje in de Sint Annastraat.

Naam: Turfschipper Adriaan van Bergen
Omschrijving: beeld van Adriaan van Bergen die een turfschip trekt
Kunstenaar: Grada Rueb – RKD
Hoogte: ca. 90 cm
Jaar: 1926 (origineel) / 2004
Materiaal: terracotta (origineel) / brons
Opschrift op bordje: De turfschipper Adriaan van bergen uit Leur die 4 maart 1590 Breda hielp veroveren met zijn turfschip waarin 72 soldaten verborgen waren.
Locatie: Stadserf N51 35.330 E4 46.635

Zuil, Terheijdenseweg 506

Het kunstwerk was oorspronkelijk geplaatst bij Het Turfschip aan het Chasséveld. Waarschijnlijk is het daar weggehaald omdat het Turfschip gesloopt werd. In 2004 is het werk na restauratie herplaatst bij de Kunstijsbaan Breda aan de Terheijdenseweg. De zuil of kolom was Voltens eerste grote thema in rvs. Het was een van de duurste aankopen van kunst destijds. Hij maakte rond 1970 meerdere varianten. De zuil bestaat uit 7 ongelijke stukken buis die onderling iets zijn verschoven. Hierin zocht Volten naar een bepaalde spanning. Een rechte cilinder betekende voor hem niets. Door het verschuiven van de onderdelen bereikte hij, zoals hij het zelf uitdrukte, het ‘bijna niets’. Kunst moet verwarring scheppen, vond hij. Het is alsof er iets gebeurd is, er een lichte aardbeving heeft plaatsgevonden, waardoor een rechte kolom is ontwricht. Dit is weliswaar nooit een rechte kolom geweest, maar toch wekt het die indruk. Waarschijnlijk komt dat door de menselijke neiging tot ordenen, om stukken netjes op elkaar te stapelen. Op die vastgeroeste eigenschap speelde kunstenaar Volten met dit werk in.
Ook speelde hij met de wetten van de zwaartekracht. Deze kolos is een onwrikbare constructie, maar toch lijkt er een wankel evenwicht te bestaan. Alsof een zuchtje wind of een harde stamp op de grond het gevaarte kan laten instorten. Door het opwekken van deze suggestie, maakte hij zijn ‘gebroken’ zuil tot een symbool van vergankelijkheid.

Naam: De Cilinder
Omschrijving: zuil bestaande uit 7 segmenten
Kunstenaar: André Volten – RKD
Kosten: 75.000 gulden
Hoogte: 13,5 meter
Jaar: 1970
Materiaal: roestvrijstaal
Locatie: Kunstijsbaan Breda, Terheijdenseweg 506

Wilhelmina Fontein, Sophiastraat

De Wilhelminafontein werd 31 augustus 1898 op de Grote Markt neergezet ter gelegenheid van de troonsbestijging van koningin Wilhelmina op 6 september 1898.
De fontein werd ontworpen door de beeldhouwer Abraham Frans Gips uit Den Haag. De uiteindelijke uitvoering werd gedaan door de firma Vincent & Co (smeedijzeren opbouw) en de firma Petit (hardstenen bassin) uit Breda.
Aanleiding tot het ontwerp van de fontein vormde de aanleg het waterleidingnet in Breda in 1894. Huizen werden aangesloten op het leidingnet en waren niet langer afhankelijk van waterputten.
Men vond uiteindelijk de fontein toch een sta in de weg op de Grote Markt. In 1909 werd de fontein verplaatst naar de Sophiastraat.
Eind 2012 is de fontein weggehaald voor een grondige renovatie en in oktober 2013 is de fontein weer terug geplaatst.
De fontein is bijzonder sierlijk vormgegeven in Art Nouveau stijl. Bovenin zien we de gouden kroon van de koningin. Daaronder 6 gele bloemen met rode slingers. In het midden groene hulsttakken met rode besjes. 3 goud kleurige wapenschilden met het stadswapen van Breda, de leeuw der Nederlanden en een portret van Koningin Wilhelmina. 6 gouden salamanders met waterspuwers. Onderin zien we naast blauw smeedwerk 6 goudkleurige zeepaardjes en 6 groene kikkers met waterspuwers.

Naam: Wilhelmina fontein
Omschrijving: fontein
Kunstenaar: Abraham Frans Gips – RKD
Hoogte: ca. 6 meter
Jaar: 31 augustus 1898
Materiaal: staal
Status: Rijksmonument nr. 519028
Stijl: Art Nouveau
Locatie: kruispunt Sophiastraat en Mauritsstraat  N51 35.512 E4 47.047

Oorlogsmonument Ulvenhout

Het monument is onthuld op 6 september 1952 als herinnering aan de oorlogsslachtoffers van de gemeente Nieuw Ginneken uit de periode 1940-1945. Deze datum werd gekozen omdat op 6 september zowel Wilhelmina (6-9-1898) als Juliana (6-9-1948) tot koningin gekroond werd. Het beeld staat op het plein voor het voormalige gemeentehuis van Nieuw Ginneken. Het is onthuld door mevr. Serraris, de weduwe van oud-burgemeester Mr. Serraris.
Op de voet is een offerschaal aangebracht, die ondersteund wordt door vier stierenkoppen en op die schaal staat een bronzen vogel. De offerschaal is het symbool van het offer dat de gevallenen gebracht hebben en de vogel is het symbool van de vrijheid.
Op de rand van deze drinkbank bevinden zich 4 koeienkoppen die terugkomen in het wapenschild van het Ginneken. Op de rand staat de tekst: “TER NAGEDACHTENIS AAN ONZE GEVALLENEN 1940-1945”
Op 4 mei 1985 werden de vier gedenkstenen op de grond toegevoegd aan het monument en onthuld. Op de gedenkstenen staan de namen van de slachtoffers.
Het monument kent helaas een bewogen geschiedenis.
Vanwege de bouw van de nieuwe vleugel aan het gemeentehuis in 1977-1978 moest het verplaatst worden.
Op 22 juli 1995 werd de vogel door vandalen gestolen. Enkele dagen later werd deze weer gevonden na een anoniem telefoontje.
In 1999 werd de vogel opnieuw van de sokkel losgewrikt en vervolgens door een ruit van het gemeentehuis gegooid.
In 2001 is een versterkt exemplaar gemaakt en terug gezet door Pépé Grégoire, de zoon van de kunstenaar.
Eind december 2005 is de vogel nog eens gestolen.
In 2007 is het monument opnieuw gerestaureerd en is een replica van de gestolen vogel gemaakt. Het monument kreeg toen een andere plaats op het plein.

Omschrijving: beeld van vogel geplaatst op een hardstenen vogeldrinkbak
Kunstenaar: Paul Grégoire – RKD /Pépé Grégoire RKD
Hoogte: ca. 70 cm
Hoogte vogeldrinkbak: ca. 1,2 meter
Jaar: 6-9-1952 / 2007
Kosten: 3500 gulden (1952)
Materiaal: brons, voet Frans kalksteen
Status: oorlogsmonument Nationaal Comité 4 en 5 mei
Locatie: Wilhelminaplein N51 33.272 E4 47.993

Vrijheid Wilhelminapark 25

Het kunstwerk moet vrijheid en onafhankelijkheid uitdrukken.

Naam: Vrijheid
Omschrijving: sculptuur van RVS buizen en figuratief beeld van vogel
Kunstenaar: Peer Eltink – RKD
Jaar: 2000
Materiaal: roestvrijstaal
Locatie: De Keyzer, Wilhelminapark 25

Wilhelmina Nassauzaal KMA

In de Nassauzaal hangen naast dit beeld schilderijen van leden van de koninklijke familie.
Sinds 22 januari 2016 is ook het (nieuwe) portret van koning Willem Alexander te bewonderen in de Nassauzaal. 
Van koningin Wilhelmina bevinden zich minimaal vijf beelden op de KMA.
Wilhelmina Helena Pauline Maria (Den Haag, 31 augustus 1880 – Apeldoorn, 28 november 1962), Prinses der Nederlanden (1880-1890, 1948-1962), Prinses van Oranje-Nassau en Hertogin van Mecklenburg (1901-1962), was van 23 november 1890 tot 4 september 1948 koningin der Nederlanden en regeerde onder de naam Wilhelmina. Zij trouwde met haar achterneef Hendrik van Mecklenburg-Schwerin. Uit dit huwelijk werd één dochter geboren: Juliana.

Omschrijving: borstbeeld van koningin Wilhelmina
Kunstenaar: Peter Roovers – RKD
Hoogte: ca. 70 cm
Opschrift op sokkel: “Wilhelmina van Oranje Nassau”
Materiaal: brons
Locatie: Kasteel Nassauzaal KMA

Liefdeszuster Willemstraat

De beeldhouwster maakte het wasmodel voor het toen nog ‘de non’ heette al in 1963. In 1986 liet ze een brons exemplaar gieten. Eind jaren tachtig vergrootte ze het beeld onder de naam ‘carmelites’ naar ruim twee meter. Naast het beeld in de Willemstraat is er een tweede afgietsel in het bezit van Pulchri, de Haagse kunstenaarsvereniging met de gelijknamige expositieruimte waar de kunstenares jarenlang lid van was.
Het beeld werd door de Meeùs–groep aan de gemeente Breda geschonken ter gelegenheid van het gereedkomen van de nieuwbouw en renovatie van het hoofdkantoor van Meeùs.
Het is een symbolisch beeld voor het religieus verleden van Breda.
Op het bordje staat abusievelijk ‘St. Vincent de St. Paul’ in plaats van ‘St. Vincent de Paul’.
De religieuze congregatie liefdezuster van St. Vincent de Saint Paul, Vincentius a Paulo werd door de naamgever gesticht in de 17e eeuw. Vanaf de oprichting wijden vrouwen zich aan de verzorging van zieken, gevangenen en slaven, bedelaars en zwervers, vondelingen en oorlogsslachtoffers. Vincentius stond ook aan de basis van de kloosterorde der Lazaristen. In de 19e eeuw ontstond in zijn geest een beweging voor armenzorg; in Nederland bekend als de Vincentiusvereniging.
Het opschrift is verwarrend, waarschijnlijk zijn twee religieuze orden met elkaar verward en samengevoegd, nl.:

• de dochters van liefde van St. Vincentius a Paulo (Les Filles de la Charité de Saint-Vincent-de-Paul), gesticht in 1633 door St. Vincentius a Paulo. In Nederland gewoonlijk de ‘Zusters van Schijndel’ genoemd.
• de zusters van de Heilige Paul van Chartres (les Soeurs de Saint-Paul-de-Chartres), gesticht in 1696 door Abbé Chauvet.

Naam: Liefdeszuster van Sint Vincent de Paul de Chartres
Omschrijving: beeld van non
Kunstenares: Jos van Riemsdijk – RKD
Hoogte: 2 meter
Jaar: oktober 1990
Materiaal: brons
Opschrift op informatiebordje:
“Liefdeszuster van St. Vincent de St. Paul de Chartres
Jos Riemsdijk
Aangeboden door Meeùs Groep bv aan de Gemeente Breda
12 oktober 1990″
Locatie: Willemstraat 1-3 N51 35.597 E4 46.774

De Sprieten Amphia Ziekenhuis

De stalen naalden zijn driehoekig en lopen taps toe. Ze staan gekruist onder een hoek van ca. 40 graden. De kunstenares geeft zich laten inspireren door een ziekenhuisartikel: injectienaalden. De blauw grijze naalden priemen meters hoog de lucht in.
Bij de nieuwbouw aan de linkerzijde van het ziekenhuis zijn de naalden in 2016 weggehaald. Op 29 november 2019 is het nieuwe deel van het ziekenhuis in gebruik genomen. Na afwezigheid van meer dan zes jaar is het kunstwerk op 19-11-2022 teruggeplaatst vlakbij de nieuwe ingang van het ziekenhuis.

Naam: De Sprieten
Omschrijving: stellage van 2 stalen naalden
Kunstenares: Marijke de Goey – RKD
Hoogte: ca. 10 meter
Lengte: ca. 2 x 15 meter
Jaar: 1991
Materiaal: staal
Locatie: Amphia Ziekenhuis, Molengracht 21 N51 34.902 E4 47.878

Duif Amphia Ziekenhuis

Bij de bouw van het Diaconessenhuis ontwierp de Amsterdamse architect Dig Isha ook een betonnen vogel. Hij koos voor een duif, symbool van de Diaconessenhuizen in Nederland. De bekisting voor het kunstwerk werd ter plekke gemaakt en de duif kreeg in 1959 een plek, hoog op een eveneens betonnen voet bij de hoofdingang. De bronzen olijftak in zijn bek was binnen een week gestolen en er is er nooit meer een terug geplaatst.
Bij het samengaan van het Laurensziekenhuis en het Diaconessenhuis was naast de nieuwbouw ook een renovatie noodzakelijk van de bestaande huisvesting. In 1993 verhuisde het symbool van de Diaconessen naar een binnentuin nabij de ingang voor eerste hulp. Om het beeld een ander gezicht te geven werd de Amsterdamse kunstenaar Jan Verburg ingeschakeld. Bij de inrichting van het vernieuwde ziekenhuis had Verburg al diverse muurschilderingen voor zijn rekening genomen: op de polikliniek orthopedie, in het noodtrappenhuis bij de derde verdieping en op de buitenmuur van het ketelhuis. Verburg besloot het grijze matte betonbeeld te schilderen in blauw met witte wolkjes. Hij liet zich daarbij inspireren door de Belgische surrealistische kunstschilder René Magritten, die in een van zijn werken een vergelijkbare duif afbeeldde.
Bij het ziekenhuis aan de Langedijk stond het beeld op het binnenterrein bij het ketelhuis achter het ziekenhuis. Het stond daardoor totaal uit het gezichtsveld, niet alleen voor bezoekers maar ook voor ziekenhuispersoneel.
Op 29-11-2019 heeft het gebouw aan de Langedijk zijn functie als ziekenhuis verloren en zijn de patiënten verhuisd naar het nieuwe ziekenhuis aan de Molengracht. Begin oktober 2022 is het beeld verhuisd naar de Molengracht nadat het was opgeknapt en het een nieuwe olijftak heeft gekregen. Opvallend detail daarbij is dat de wolkjes beschildering is verplaats naar de andere zijde. De tekst die op de sokkel staat en voorheen niet leesbaar was vanwege de klimop, staat nu op de achterzijde. Net als bij de Langedijk is het ook nu weer geplaatst bij de personeelsingang aan de achterzijde. Op de (nu) onbeschilderde achterzijde staat de Bijbeltekst: “GELOOFD ZIJ DE GOD EN VADER VAN ONZE HEER JEZUS CHRISTUS, DE VADER DER BARMHARTIGHEDEN EN DE GOD ALLER VERTROOSTING 2COR 1:3“

Omschrijving: beeld van duif
Architect: Dig Isha
Hoogte: ca. 1,7 meter
Jaar: 25-6-1957
Materiaal: beton, hoogte ca. 1,3 meter
Locaties:
– Langedijk Ziekenhuis, Diaconessenweg tot oktober 2022
– Amphia Ziekenhuis, Molengracht 21 vanaf oktober 2022

Het Offer van Isaac Vlaszak

In 1986 werd dit werkstuk voor het eerst getoond in een tentoonstelling in de Beyerd. Op advies van de Commissie voor Beeldende Kunsten besloten B&W tot aanschaf. Na twee jaar discussie over de locatie werd in september 1989 werd het beeld geplaatst op het grasveld aan de Vlaszak. De kunstenaar gaf de voorkeur aan het pleintje tegenover Concordia, maar die plaats werd afgekeurd vanwege het moeten rooien van boom.
Het thema, aldus de commissie, behelst “een universeel gegeven in de menselijke geschiedenis en heeft een optimale gestalte gekregen. De volstrekt originele verbeelding van dit thema is enerzijds representatief en heeft anderzijds een grote verstaanbaarheid voor de beschouwer”.
Het werk grijpt terug op het Oude Testament verhaal van Abraham die opdracht kreeg zijn zoon Isaac te offeren. Op het laatste moment weet een engel Abraham tegen te houden. Hij offert vervolgens een ram die in het struikgewas verstrikt was geraakt. Abraham die zoveel deed in de naam van God werd hiermee zelf op de proef gesteld.
De kunstenaar werkte zelf als herder in kibboetsen en in de kopermijnen in de Negro woestijn. Hij voltooide zijn studie in Londen en keerde daarna terug naar zijn geboortestad Tel Aviv. Tijdens een expositie in Venetië maakte de kunstenaar kennis met Frank Tiesing, later directeur van de Beyerd, het begin van zijn artistieke relatie met Nederland. Van de kunstenaar zijn er 3 werken in Nederland: ‘Het offer van Isaac’ ‘in Breda, ‘De droom’ Buddinghplein in Dordrecht en ‘Kissing birds’ in Leiden.
Begin november 2022 heeft de gemeente het kunstwerk laten weghalen. Het ruige kunstwerk had schade opgelopen en om ‘gevaarlijke situaties’ te voorkomen is het weggehaald. De Vlaszak wordt heringericht en daardoor is er geen plaats meer voor het beeld. De bevolking mag meepraten over een nieuwe locatie. BNdeStem plaatste op 14 november 2022 een artikel met de tekst “Lelijkste beeld dat bestaat’ verdwijnt voor altijd van Vlaszak, mierenkunstwerk Willemstraat opgelapt”. Dit is een typische voorbeeld van de media waarbij de mening van één persoon door een domme reporter voor waarheid wordt aangenomen alsof het ieders mening is. De mening was in dit geval van oudburgemeester van Breda Ed Nijpels. Blijkbaar is Ed Nijpels geen kunstliefhebber en beseft hij niet dat Het Offer van Isaac één van Bredaas meest bijzondere kunstwerken is!

Naam: Het Offer van Isaac
Omschrijving: beeld half schaap / half kind
Kunstenaar: Menashe Kadishman (Israël) – RKD
Hoogte: ca. 6 mtr.
Jaar: 1986/1989
Materiaal: Corten staal (geroest)
Locatie: Vlaszak 10 N51 35.314 E4 46.833