Jan Ingenhousz is een van meest bekende Bredanaars wereldwijd. Hij was arts en natuuronderzoeker (fysioloog en plantkundige) en is vooral bekend vanwege de inenting tegen de pokken en zijn onderzoek naar de fotosynthese. Hij bracht de helft van zijn leven door in Engeland en Oostenrijk.
Ingenhousz is de naam van een patriciërsfamilie uit Venlo. Via Tuil en Zaltbommel kwam de familie Ingenhousz in het achttiende-eeuwse Breda terecht waar verschillende leden een belangrijke maatschappelijke rol zijn gaan spelen. Gedurende de tweede helft van de achttiende- en negentiende eeuw kozen veel telgen het beroep van apotheker of arts.
Jan Ingenhousz is geboren in Breda op 8 december 1730. De familie Ingenhousz was woonachtig op het adres Eindstraat 3. Het huidige pand is niet meer het pand uit de tijd dat Ingenhousz hier geboren werd maar dateert uit 1869.
Eindstraat 3 is een breed pand dat samengetrokken is uit drie smalle pandjes, wat opvalt als je het met de buurpanden vergelijkt. Het middelste pand was het huis de Kleerbezem. Dit was eigendom van Ludovicus Ingenhousz, de grootvader van Jan Ingenhousz. In dit huis moet Jan Ingenhousz dus geboren zijn. In 1761 werden de Trektang (het linkse pand) en de Kleerbezem samengevoegd tot één huis. In 1768 kocht de heer Ludovicus Ingenhousz, burger en apotheker, het meest rechtse pand er ook bij.
Jan Ingenhousz werd rooms-katholiek gedoopt in de schuilkerk aan de Tolbrugstraat in Breda op 8 december 1730. Zijn ouders waren Arnoldus Ingenhousz en Maria Beckers.
Zijn vader was apotheker in Breda en had toen regelmatig contact met John Pringle, een legerarts van de Britse troepen die in de stad gelegerd waren. Jan Ingenhousz bewonderde de arts en ging zelf geneeskunde studeren aan de Universiteit van Leuven tot 1753 en daarna aan de Universiteit van Leiden, waar hij les kreeg van Pieter van Musschenbroeck en Hiëronymus David Gaubius. Hij bezocht ook nog de universiteiten van Parijs en Edinburgh, voordat hij zich in 1755 als dokter vestigde. Na de dood van zijn vader in juli 1764 ging hij in 1765 op uitnodiging van de Britse arts John Pringle naar Engeland.
In 1765 woedde in Engeland een pokkenepidemie. Pringle en Ingenhousz entten patiënten (onder anderen de familie van koning George III) preventief in met pus van pokken. Later werd deze methode verbeterd door de uitvinding van de vaccinatie, waarbij het koepokkenvirus als entstof diende. Daarna entte hij de kinderen van keizerin Maria Theresia in Wenen in, waarna hij van 1768 tot 1779 als lijfarts aan haar hof verbonden was.
Nu hij over tijd en geld beschikte, begon hij zelfstandig te experimenteren. In 1769 werd hij lid van de Royal Society of London for the Improvement of Natural Knowledge. Hij verrichtte onderzoek naar elektriciteit en magnetisme. Hij correspondeerde onder andere met Benjamin Franklin. In 1779 werd hij lid van de Royal Society of London. In datzelfde jaar toonde hij aan dat licht nodig was voor de fotosynthese in planten en dat deze op hun beurt steeds weer nieuwe lucht produceerden om in te kunnen ademen. Fotosynthese is een proces waarin lichtenergie wordt gebruikt om koolstofdioxide om te zetten in glucose. Het blad is de voornaamste locatie van fotosynthese in een plant.
John Ingen Housz, zoals hij in Engeland genoemd werd, overleed op het landgoed Bowood House bij Calne in Engeland op 7 september 1799. Hij werd begraven op het kerkhof van Saint Mary the Virgin in Calne. In de kerk werd op 18 november 1956 een gedenksteen onthuld. (Dit soort gedenkstenen komt in Engelse kerken vaak voor. In Nederland is het een uitzondering). In Church Street in Calne is een plaquette aangebracht dit die Ingen Housz memoreert.
De stad Breda was al vroeg trots op zijn beroemde zoon. Ingenhousz was internationaal bekend en van die bekendheid kon Breda mee profiteren. De familie Ingenhousz bekleedde een belangrijke functie in de stad en de familie probeerde natuurlijk ook het belangrijke familielid onder de aandacht te brengen. Ingenhousz is echter nooit een beeldmerk van Breda geworden.
In Parijs, Brussel en Antwerpen treffen we vaak negentiende-eeuwse monumentale pleinen aan met op het middelpunt een bronzen standbeeld van een beroemd persoon. Het plein is dan tevens naar die persoon genoemd. Deze pleinen werden om stedenbouwkundige redenen aangelegd als monumentaal middelpunt van een nieuwe wijk.
Op 28 november 1908 werd door de gemeenteraad van Breda de naam Dr. Jan IngenHouszplein vastgesteld. Het officiële voorstel werd uiteraard gedaan door het college van Burgemeester en Wethouders, maar het idee werd geleverd door gemeentearchivaris Corstens. De naam Dr. Jan IngenHouszplein was volgens burgemeester van Lanschot met opzet gekozen naar den bekenden lijfarts en ter onderscheiding van andere personen tot dat geslacht behorende. Op dat moment hadden twee leden van de familie Ingenhousz zitting in de gemeenteraad, namelijk mr. W. Ingenhousz en J.M. (Jan) Ingenhousz.
De naam van dit geslacht wordt op heel veel verschillende manieren gespeld, namelijk Ingenhousz, Ingen Housz, Ingen-Housz of zelfs IngenHousz. Jan Ingenhousz spelt zelf zijn naam op zijn gedrukte werken als J. Ingen-Housz. De juiste spelling van de naam Dr. Jan IngenHouszplein is, volgens de notulen van de Bredase gemeenteraad van 28 november 1908, Dr. met hoofdletter, Jan voluit, IngenHousz aan elkaar vast en de H een hoofdletter, midden in het woord. Google Maps hanteert echter Doctor Jan Ingen Houszplein. Een beeld van Jan IngenHousz is uiteindelijk nooit op het plein aangebracht. Dit beeld uit 1852 bevond zich jarenlang in het archief van het Breda’s Museum.
Op het boek is de tekst ‘POKKON 1779’ weergegeven. Ter bescherming is het beeld opgesteld in een glazen kast waardoor de foto wat weerspiegelt.
Omschrijving: beeld van Jan Ingenhousz
Kunstenaar: AvS
Hoogte: ca. 70 cm
Inscriptie in sokkel (R/A/L/V): doctor van den / keizer van / Oostenrijk in 1779 / Ingenhousz Breda 1730
Jaar: 1852
Materiaal: terracotta
