Grote Markt

Aanvullingen en correcties over kunst en beelden in Breda worden zeer gewaardeerd. U kunt uw informatie zenden naar het emailadres als vermeld op de pagina INFO / CONTACT
Laatste update van deze pagina 30-07-2021

Naam: Judith met het hoofd van Holofernes
Omschrijving: beeld van vrouw op zuil
Kunstenaar: Niel Steenbergen – RKD
Hoogte incl. zuil: ca. 5 meter
Inscriptie: zie hieronder
Jaar: 14-5-1952
Materiaal: natuursteen
Status: oorlogsmonument Nationaal Comité 4 en 5 mei
Locatie: t.o. Grote Markt 19

Het verhaal:
Na de voltooiing van het Pools Monument in het Wilhelminapark in 1949 moest ook het Monument voor de Bredase gevallene nog gemaakt worden. Beeldhouwer Van Der Meer, die aan de Grote Kerk werkte, had de opdracht in december 1947 wegens zijn gevorderde leeftijd, teruggegeven. De opdracht werd overgedragen aan Niel Steenbergen die inmiddels teruggekeerd was uit Duitsland en lid geworden was van de provinciale commissie voor oorlogs- en gedenktekens. Steenbergen had tussentijds ook nog de Bevrijdingskapel in Princenhage ontworpen.
De vervaardiging van het monument voor de gevallene ging niet erg vlot. Er ontstond verschil van mening over een bronzen beeld van David als symbool voor de overwinning of de figuur van Judith. Steenbergen wilde een beeld van David, maar het beeld van Judith had vooral in de katholieke kring de voorkeur. In het beeld van Judith zou de symboliek van de overwinning van het goede door een list in plaats van door geweld samenvallen met die van liefde voor het geloof en het vaderland. Judith was immers tijdens het beleg van de Joodse stad Betulia op listige wijze het kamp van Holofernes, legeraanvoerder van Nebukadnezar, binnengekomen en had hem vervolgens onthoofd.
Voor deze afbeelding werd uiteindelijk gekozen. Om financiële reden werd het beeld uitgevoerd in steen in plaats van brons. Vervolgens trad er een meningsverschil op tussen Steenbergen en het comité over technische aspecten, wat de uitvoering verder vertraagde. In 1951 moest de burgemeester de kunstenaar nog in een ‘vriendelijk’ briefje nadrukkelijk aansporen: “Wee je gebeente als je beeld volgend bij de feesten niet klaar is en plechtig onthuld kan worden”. Het lukte.
Plaatsing op de Grote Markt was reeds in januari 1946 door de deskundigen, die aan het comité waren toegevoegd geadviseerd, nadat intern andere locaties besproken waren. Burgemeester Prinsen gaf in de gemeenteraad tekst en uitleg over het beeld. Vroegere bezwaren vanuit de protestants-christelijke hoek in de gemeenteraad werden nu niet meer gehoord. Van die zijde was enig verzet geweest niet alleen tegen de keuze van een in protestantse ogen apocrief verhaal, maar ook tegen de afbeelding van Judith, die zonder opvoedkundige waarde zou zijn en te zeer zou refereren aan de gedachte van wraak en offer.
In maart 1952 kwam de ministeriële goedkeuring op het ontwerp en op 24 juni 1952 vond de onthulling op de Grote Markt plaats.
Teksten op de voet zijn van de Bredase neerlandicus en letterkundige dr. A.C.M. (Karel) Meeuwesse, leraar aan het Onze Lieve Vrouwe Lyceum.
Na onthulling van het monument hief het comité zich in 1953 op.

Holofernes wordt in het apocriefe boek Judith geïntroduceerd als generaal van de Babylonische koning Nebukadnezar II. Met zijn leger trok hij uit om de volken tussen de Middellandse Zee en de Rode Zee te onderwerpen, uit wraak omdat geen van de daar levende volken Nebukadnezar in zijn strijd tegen Arfaxad (waarschijnlijk een verbastering van Cyaxares II), de koning van de Meden had gesteund.
Judith, de hoofdpersoon van het naar haar genoemde boek, is een vrome rijke Joodse weduwe, woonachtig in de door Holofernes en zijn troepen belaagde bergplaats Betulia. Zij besluit haar stad te redden en wandelt ’s nachts met haar dienstmaagd en wijnkruiken naar het legerkamp van de vijand, waar zij vanwege haar schoonheid moeiteloos de tent van Holofernes bereikt. Die besluit haar binnen te laten en geeft zijn dienaren de opdracht hen ’s nachts niet te storen, hopend op een lange liefdesnacht. Judith voert de generaal echter dronken en onthoofdt hem, waarna zij het hoofd aan haar dienstmaagd in bewaring geeft. Met Holofernes hoofd als trofee keert zij naar Betulia terug en als de soldaten de volgende morgen merken dat hun leider dood is, vluchten zij in paniek, op de hielen gezeten door de Joodse belegerden.
De Joodse vrouw Judith staat voor het goede dat het kwade overwint. In haar rechterhand heeft zij het afgehakte hoofd van Holofernes, legeraanvoerder van de Babylonische koning Nebukadnezar.

Aan de bovenkant van de zuil (onder Judith) staan de volgende vier dierkoppen afgebeeld:
– een haan (de voorzichtigheid)
– een leeuw (de kracht)
– een struisvogel (rechtvaardigheid)
– een olifant (matigheid)

Onderaan de zuil zijn in een vierkant 4 reliëfs aangebracht met de volgende afbeeldingen en teksten:
– De vreugde over de bevrijding, voorgesteld door een fluitspeler, een proclamatielezer en een volkstafereel met daaronder de tekst: leven in vrijheid is spelen voor God
– Troostende vrouwen met daaronder de tekst: vertroosting welde uit bronnen van vertrouwen
– Het verzet, voorgesteld door een man die onder geen enkel wapengeweld zwicht met daaronder de tekst: leven van vrijheid is leven in verzet
– Bezetting, voorgesteld door marcherende soldaten met daaronder de tekst: HUN WIL WAS WET, HUN WET WAS DOOD

Ernaast, in het plaveisel een steen met de tekst:

JVDITH vredesbeeld
van
de stad breda
door
niel
steenbergen
tekst karel
meevwesse
1952
deze steen is
gelegd
bij gelegenheid
van de
herinrichting
van
de grote markt
1997

Andere beelden van Niel Steenbergen in Breda zijn: Cosmas en Damianus, Heilige Catharina, Mencia Monument en schikgodinnen
Het Stedelijk Museum heeft een kleine brozen replica van het beeld.

Omschrijving: beeld van vrouwe justitia
Kunstenaar: Walter Pompe – RKD en Guillaume Carrier
Hoogte: 2 meter
Jaar: 1767
Materiaal: steen en messing
Status: Rijksmonument 10176
Locatie: Oude Stadhuis, Grote Markt 38

Het verhaal:
Het eerste stadhuis is gebouwd in de 13de eeuw toen Breda stadsrechten kreeg. In 1534 is het ingestort wegens brand.
Vanaf het ontstaan van de stad werd de rechtspraak uitgeoefend door schepenen, een griffier en een schout. Een schout werd aangesteld als hoofd van de schepenbank. Zij hielden zitting in de hal van het stadhuis tot aan de Franse tijd. Daar was een vierschaar ingericht, een vierkante ruimte afgezet met houten hekken, met een grote tafel in het midden. Na de inlijving van 1811 wordt de rechtspraak volgens Frans model ingericht. Vanaf toen was er een rechtbank van eerste aanleg, een rechtbank van koophandel en een vrede rechter, die op diverse plaatsen in de stad zijn gehuisvest. In 1893 verhuisde het gerechtsgebouw naar de nieuwbouw op de hoek van de Kloosterlaan en de Nassaustraat. Volgens verhuisde in 1986 het gerechtsgebouw naar de nieuwbouw aan de Sluissingel. En in 2018 verhuisde men opnieuw, nu naar het nieuwe gerechtsgebouw nabij het NS-station.
De façade van het stadhuis werd in de 18de eeuw gebouwd. Vroeger waren dit drie huizen, het oude raadhuis en twee huizen, het Cleijne Raedthuis en Huize Vogelsanck. In 1767 is er door bouwmeester Philips Willem Schonck één gevel voorgezet waardoor het van buiten één geheel lijkt. Vrouwe Justitia kreeg een plek aan de voorgevel. Zij vormde de bekroning van de nieuwe façade. Vrouwe Justitia wordt gewoonlijk uitgebeeld met een blinddoek, een zwaard en een weegschaal. De blinddoek staat voor de rechtspraak zonder aanzien des persoons, dat wil zeggen dat niet de personen worden gehoord en veroordeeld, maar slechts de feiten en daden. De weegschaal stelt de afweging van de bewijzen en getuigenissen voor, die in het voordeel of nadeel van de verdachte spreken en het zwaard staat voor het vonnis dat wordt uitgesproken.
Het ontwerp van het beeld is van Walter Pompe, maar het is door Guillaume (Willem) Carrier uitgehakt. Hij nam ook de versieringen op het bordes en de trap voor zijn rekening.

Omschrijving: beeld van vrouwe Justitia
Hoogte: . meter
Jaar:
Materiaal: steen
Status: Rijksmonument 10176
Locatie: Oude Stadhuis, Grote Markt 38

Het verhaal:
Naast het beeld van vrouwe Justitia boven het bordes aan de buitenzijde is er ook in het gebouw nog een beeld van vrouw Justitia, zie het verhaal hierboven.

Omschrijving: beeld van Prinses Wilhelmina
Kunstenaar: Mari Andriessen – RKD
Hoogte: ca. 55 cm
Jaar: ca. 1966
Materiaal: brons
Locatie: Oude Stadhuis, Grote Markt 38

Het verhaal:
Dit beeldje bevindt zich in het stadhuis. Het toont Prinses Wilhelmina op 10-jarige leeftijd in het jaar 1890. Dit is niet de jaar waarin het beeldje gemaakt is omdat de kunstenaar toe zelf nog maar 3 jaar was. Wilhelmina leefde van 31 augustus 1880 tot 28 november 1962, geboren in den Haag en overleden in Apeldoorn.
De kunstenaar vervaardigde meerdere beelden kopieën van dit beeldje. Hetzelfde beeldje staat ook in het Stedelijk Museum van Zutphen, in paleis ’t Loo in Apeldoorn en in Amsterdam Zuidoost aan de Meibergdreef 9